الغدة النخامية (بالإنجليزية: pituitary gland)
غدة تقع في تجويف عظمي في جمجمة الإنسان أسفل الدماغ يسمى السرج التركي "Sella turcica" لها 3 فصوص الفص الأمامي (النخامة الأمامية) والفص الخلفي (النخامة الخلفية) والفص الأوسط.
اولا الهرمونات المنشطه للغدد التناسليه ( Gonadotrophins )
تفرز هذه الهرمونات من الفص الامامى للغده النخاميه ( Anterior Pituitary Gland ) و لهذه الهرمونات تاثير مباشر على افراز الهرمونات التناسليه (Sex Hormones ) من غدد معينه ( الخصيتين فى الذكور و المبيضن فى الاناث )
1 - الهرمون اللوتينى LH
يفرز هرمون ( LH ) من الغده النخاميه و يخضع افرازه للسيطره من الهايبوثلامس ( Hypothalamus ) ويعتبر هذا الهرمون بروتين كربوهيدراتى ( Glycoprotein ) وهو المسؤول عن التبويض و افراز هرمونى الاستروجين ( Estrogens ) و البروجيسترون ( Progesterone ) من المبيض بعد التبويض من الاناث .
وفى الذكور يزيد هرمون ( LH ) من انتاج و افراز هرمون التيستستيرون ( Testosterone ) من الخصيه الذى يحافظ بدوره على تكوين الحيوانات المنويه .
المعدل الطبيعى :
فى الاناث ما بين 2 - 20 وحده دوليه/ لتر فى نصفى الدوره الشهريه .
بينما يتراوح فى منتصف الدوره ما بين 15 - 80 وحده دوليه / لتر
مستوى هرمون ( LH ) فى الذكور يتراوح ما بين 1 - 8.4 وحده دوليه / لتر
فى الاطفال يقل مستوى هرمون ( LH ) عن 0.4 وحده دوليه / لتر
يرتفع مستوى هرمون ( LH ) فى الحالات التالية : انقطاع الدوره الشهريه .
سن اليأس فى المرأه سواء كان طبيعيا ( Menopause Normal ) او مبكرا ( Premature Menopause ) .
ينخفض مستوى هرمون ( LH ) فى الحالات التالية :
التداوى بالاستروجين او التيستستيرون .
الاورام المبيضيه او الكظريه التى تفرز الاستروجين و البروجيستيرون .
انقطاع الدوره الشهريه بسبب فشل الغده النخاميه .
2- الهرمون المنبه للجريب ( FSH ) او ( Follicle Stimulating Hormone )
يفرز هرمون ( FSH ) مع الهرمون اللوتنين ( LH ) من الفص الامامى للغده النخاميه و يعتبر هذا الهرمون بروتين كربوهيدراتى , وهو المسؤول عن انطلاق هرمون الاستروجين من المبيض من الاناث . ولكن فى الذكور يلعب هرمون ( FSH ) دورا هاما فى المراحل الاولى من تكوين الحيوانات المنويه .
وهناك اهمية لتحليل هرمونى ( FSH ) و ( LH ) حيث يفيد فى الحالات التالية :
اثناء اختبار عدم الاخصاب ( Infertility ) فى الرجل و المراه و خاصة ما اذا كان السبب اولى او ثانوى .
فى اختبار حالات قصور الغده النخامية , حيث يقل مستوى هذه الهرمونات قبل غيرها من هرمونات الغده النخامية .
يطلب احيانا قياس هذه الهرمونات فى حاله اختلال تنظيم الدوره الشهريه فى المراه .
يرتفع مستوى هرمون ( FSH ) فى الدم فى الحالات التاليه :
سن اليأس ( Menopause ) - قصور الانابيب الناقله للمنى ( Failure Seminiferous Tublar )
سن اليأس عند الرجل ( Climacteric ) - عدم وجود المبيض ( Ovarian )
ينخفض مستوى هرمون ( FSH ) فى الحالات التاليه :
تعاطى مركبات تحتوى على الاستروجين ( حبوب منع الحمل )
قصور الغده النخاميه الشامل ( Panhypopituitarism )
مرض فقدان الشهيه العصبي ( Anorexia Nervosa )
مرض الضعف الجنسي ( Hypogonadism )
المعدل الطبيعى :
يتراوح مستوى هرمون ( FSH ) اثناء النصف الاول و الثانى من الدورة الشهرية فى الاناث
( Luteal Phases & Follicular ) ما بين 2 - 12 وحده دوليه / لتر .
بينما يتراوح مستواه فى منتصف الدوره الشهريع اثناء التبويض ( Ovulation ) ما بين 8 - 22 وحده دوليه / لتر .
يتراوح مستوى هرمون ( FSH ) فى الذكور ما بين 1 - 10.5 وحده دوليه / لتر .
يكون مستوى هرمون ( FSH ) فى الاطفال اقل من 2.5 وحده دوليه / لتر .
ثانيا : هرمون البرولاكين او هرمون الحليب او هرمون اللبن ( Prolactin ) :
يفرز هرمون البرولاكتين من الفص الامامى للغده النخاميه فى كل من الذكر و الانثى بالنسبه للذكر فلا يعرف حتى الان اى وظيفه فسيولوجيه لهذا الهرمون اما فى الانثى فى مرحله النشاط الفسيولوجى فيعمل البرولاكين على نمو الاعضاء الانثويه و خاصه الثدى بالمشاركه مع الاستروجين .
يكون البرولاكتين اثناء الدوره الشهريه منخفضا فى النصف الاول منها ( Follicular Phases ) و يرتفع فى النصف الثانى
( Luteal Phases ) .
اما اثناء الحمل فيزداد مستوى هرمون الحليب او البرولاكتين فى الدم تدريجا مع استمرار الحمل ليصل الى اقصاه بعد الولاده و تعمل هذه الزياده على تهيئه الثدى لتكون الحليب من اجل ارضاع المولود و يتناقص البرولاكتين تدريجيا بعد الولاده ليصل الى مستواه الطبيعى فى مدى اربعه اسابيع تقريبا .
يطلب فحص هرمون البرولاكتين فى الحالات التاليه :
1- فشل عمل الخصيه و المبيض .
2- انقطاع الدوره الشهريه ( Amenorrhea ) او قله الحيض ( Oligomenorrhea ) .
3- قله تكوين الحيوانات المنويه ( Oligospermia ) .
4- نقص الشهوة و الطاقه الجنسيه لدى الرجل و المراه .
5- افراز الحليب فى الرجل ( Galactorrhea ) و بروز ثديه ( Gynecomastia ) .
6- افراز الحليب فى امراه غير مرضغ ( Galactorrhea ) .
7- تتبع حاله اسئصال الغده النخاميه .
8- الاشتباه فى ورم الغده النخاميه .
يجب ملاحظه : ان معظم الضغوط النفسيه ترفع مستوى هرمون الحليب .
المستوى الطبيعى :
الهرمون البرولاكتين فى الدم فى المراه غير الحامل 4 - 25 ميكرو جرام / لتر .
و فى المراه الحامل يتزايد من 25 فى بدايه الحمل حتى يصل الى 600 ميكرو جرام / لتر .
اما فى الرجل فيتراوح مستوى مستوى هرمون الحليب ما بين 6 - 17 ميكرو جرام / لتر .
يرتفع مستوى هرمون الحليب فى الحالات التاليه :
قصور الغده الدرقيه الاولى - حالات الفشل الكلوى .
فشل و امراض الكبد و اورام الغده النخاميه المفرزه للبرولاكتين
تناول اى من الادويه التى ترفع مستوى البرولاكتين فى الدم منها الفينوثيازين ( Phenothiazine ) - الانسولين
ايزونيازيد - امفيتامين - هالوبريدول ( Haloperidol ) و المضادات الحيويه المستعمله لعلاج الحلق و المهدئات .
هرمونات الغده النخاميه - وظائف الغده النخاميه - مركز انتاج هرمونات المنشطه لباقى الغدد - تنتج هرمونات FSH - LH -PRL
المستوى الطبيعى :
الهرمون البرولاكتين فى الدم فى المراه غير الحامل 4 - 25 ميكرو جرام / لتر .
و فى المراه الحامل يتزايد من 25 فى بدايه الحمل حتى يصل الى 600 ميكرو جرام / لتر .
اما فى الرجل فيتراوح مستوى مستوى هرمون الحليب ما بين 6 - 17 ميكرو جرام / لتر .
يرتفع مستوى هرمون الحليب فى الحالات التاليه :
قصور الغده الدرقيه الاولى - حالات الفشل الكلوى .
فشل و امراض الكبد و اورام الغده النخاميه المفرزه للبرولاكتين
تناول اى من الادويه التى ترفع مستوى البرولاكتين فى الدم منها الفينوثيازين ( Phenothiazine ) - الانسولين
ايزونيازيد - امفيتامين - هالوبريدول ( Haloperidol ) و المضادات الحيويه المستعمله لعلاج الحلق و المهدئات .
هرمونات الغده النخاميه - وظائف الغده النخاميه - مركز انتاج هرمونات المنشطه لباقى الغدد - تنتج هرمونات FSH - LH -PRL